Geschiedenis van de machinale Rahder turf b.v.

Mijn over-overgrootouders kwamen aan het einde van de 18^e eeuw vanuit het Rijngebied in Duitsland naar Amsterdam en begonnen een handel in wijn onder de naam “Weduwe Rahder”. Er waren genoeg familieleden om het bedrijf draaiende te houden en dus zocht een aantal familieleden een nieuwe uitdaging. Een kans deed zich voor toen halverwege de 19^e eeuw, de industrialisatie kwam toen ook in Nederland op gang, een grote behoefte ontstond aan brandstof. De winning van turf werd daardoor zeer winstgevend en veel investeerders kochten grote stukken veengebied in Overijssel, Groningen en Drenthe. J.C. Rahder, zoon van de weduwe Rahder, was één van hen. Een avontuur om in het onontgonnen Drenthe een nieuw bedrijf te beginnen was aantrekkelijk. Samen met een paar andere ondernemers uit Amsterdam richtte hij in 1849 ‘de Maatschappij ter exploitatie der Westerborker- en Broekvenen’ op die grond aankocht ten oosten van Hoogeveen. Het bedrijf kreeg vorm, het gebied werd klaargemaakt voor de vervening. Er werden kanalen en vaarten gegraven om de afvoer via Meppel naar het westen te regelen. In 1850 verhuisde Rahder met zijn gezin naar Drenthe en bouwde een huis aan de Middenraai een zijtak van het Hoogeveense kanaal dat vanuit het oosten richting Meppel liep en in 1852 gereed werd gemaakt voor de afvaart van turf. Rahder noemde het huis ‘Huize Nieuweroord’

De verhuizing was nog nauwelijks afgerond of Rahder kreeg ruzie met zijn mede investeerders en verliet de Maatschappij. In 1857 ging Rahder met de oud-suikerplanter F. s’Jacob, die hij nog kende uit zijn verblijf in Indonesië, een nieuwe zakenrelatie aan. Opnieuw werden er veengronden aangekocht nu vooral in het Tiendeveen. Omdat Huize Nieuweroord eigendom bleef van de oude firma, liet Rahder in 1856 een nieuw huis bouwen in het nabijgelegen Noordscheschut “Huize Valkheim”. Daar werd drie jaar later mijn overgrootvader Jan Rahder ‘de jonge’ geboren. Ik heb nog een mooi schilderij van het huis dat mijn trotse overgrootvader in die tijd liet maken. Een statig huis aan een rulle zandweg en nu direct aan de Hoogveense vaart. Later kwamen er in Noordscheschut nog twee huizen bij, in 1861 “Huize Blokland” bij de sluis, dat tot 1967 in de familie is gebleven en in 1868 “Huize Veen en dal” ter vervanging van Huize Valkheim dat pastorie werd.

In dezelfde periode, 1863 om precies te zijn, stichtte Rahder een schooltje in Tiendeveen om de kinderen van de veenarbeiders onderwijs te kunnen bieden. De school heeft nog lang de J.C. Rahder school geheten. Op de veengronden die niet geschikt waren voor turfwinning planten Rahder en vooral s’Jacobs bomen. Het daardoor ontstane bos kende een uitbundige plantenrijkdom met meerdere zeldzame soorten en werd vernoemd naar de suikerrietplantage van s’Jacobs op Java in Nederlands Indië: ‘Kremboong’. In de 2^e Wereldoorlog werd het grootste gedeelte van dat bos alweer gekapt in het kader van de werkvoorziening.

De vervening in het nog lege Drenthe werd een heftige strijd tussen groepen investeerders onderling en allerlei soorten avonturiers uit alle delen van het land en van nog verder. Wie kocht de beste gronden en waar kwamen de kanalen voor de afvaart. Het Provinciaal bestuur van Drenthe deed er alles aan om de turf uit de veengebieden in het oosten via Hoogeveen en Meppel te laten afvoeren en niet via Dedemsvaart in Overijssel. Zo kon de arme provincie er optimaal aan verdienen. De afzetmogelijkheden van turf werden nog verder vergroot na de aanleg van, achtereenvolgens, de spoorlijn Zwolle-Meppel in 1867 en in 1870 van het traject Meppel-Groningen met ook een station in Hoogeveen liep. Rahder’s zakenpartner s’Jacob, ook bestuurder van de spoorwegmaatschappij, speelde daarbij een slimme rol. Hij deed ook vele pogingen contracten af te sluiten om turf als brandstof te gebruiken voor de stoomtreinen.

Turf moest echter steeds meer concurreren met steenkool uit Limburg. Steenkool brandde langer en dat was een groot voordeel voor de stoommachines in de industrie. J.C. Rahder trok met zijn zonen naar Parijs om daar te leren hoe turf sneller machinaal gewonnen kon worden en verwerkt tot turfbriketten die ook langer konden brandden. De familie Rahder had goede kontakten in Frankrijk vanuit de periode dat ze in wijn handelden. De reizen vanuit Drenthe naar Parijs waren lang en vermoeiend. Met de trekschuit naar Meppel en met de boot over de Zuiderzee naar Amsterdam. Dan even per trein via Haarlem naar Rotterdam. Dan weer met een boot over het Hollands diep en dan met de stoomtrein naar Antwerpen en door naar Parijs. De Rahders sliepen daar in een hotel dichtbij het Gare du Nord. In de Franse veengebieden werd volop geëxperimenteerd met het verhogen van de verbrandingswaarde. Rahder was ook geïnteresseerd in het gas dat in de regio uit turf werd gewonnen en in de plaats Meaux alle huizen van gaslicht voorzag.

In de laatste jaren van de 19^e eeuw maakten vader en zonen Rahder de reis verschillende keren. Ze leerden in Frankrijk ook welke soorten veen het meest geschikt waren voor de nieuwe toepassingen. De venen die Rahder verwierf in het Tiendeveen waren in de onderste lagen rijk aan kluin of dargveen en konden eenvoudig geschikt worden gemaakt als brandstof voor de industrie. Rahder zette daarvoor nieuw verworven Franse uitvindingen als de ‘malaxeur’ in die al direct bij de winning het water uit het veen kon persen. In   iedere turf werd de letter –R- van Rahder geperst. Hij kreeg hiermee landelijke bekendheid

De firma Rahder kreeg in 1863 een octrooi om met een stoommachine veen tot “turf van groote digtheid” te gaan maken. Het winnen van turf werd steeds meer een industrie, het maken van duurzame brandstoffen, in plaats van het oorspronkelijke oogsten zoals in de landbouw.

J.C. Rahder stierf in 1872, vlak voordat koning Willem III zijn vernieuwende bedrijf kwam bekijken. Zijn zonen waaronder jonge Jan namen het bedrijf over. Op het hoogtepunt van de turfwinning in 1900 waren de zonen Rahder aanwezig op de wereldexpositie in Parijs met hun producten en machines.

De erven Rahder laten van 1923 tot 1926 door 900 arbeiders met schop en kruiwagen nog een extra kanaal graven. Het loopt vanaf de Verlengde Hoogeveense Vaart zestien kilometer naar de Beilervaart. Het kanaal vernoemen ze naar hun moeder Willemina Petronella Cornelia Van Voorthuijsen. Het Willeminakanaal werd later omgedoopt tot Linthorts Homankanaal en is vanaf 1970 niet meer bevaarbaar.

De turfwinning verplaatste zich steeds meer naar het grote Barger-Oostveen en het Amsterdamse veld aan de oostgrens met Duitsland. Mijn grootvader Jacob Rahder die zijn vader was opgevolgd als directeur verhuisde met de vervening mee en ging in 1929 in Nieuw Amsterdam wonen. De turfwinning kreeg steeds meer concurrentie van steenkool en later van gas. Verdere innovaties zoals experimenten om met turf gas te maken bleken niet rendabel. Na een opleving aan het einde van de 1^e Wereldoorlog toen brandstoffen schaars waren kwam er in 1963 een einde aan de vervening en ook aan de firma Rahder Machinale turf B.V. Een jaar nadat hij zijn 40 jarig directeurschap vierde overleed Jacob Rahder in 1965. Zijn vrouw en dochters verkochten de veengebieden aan plaatselijke boeren die het geschikt maakten voor de land- en akkerbouw.