augustus 2023 – Geschiedenis van de families Voerman, Rahder en Mansholt.

Sicco Mansholt (1908-1995) als mister Europe

Naar Brussel

Met zijn Europese benoeming sloot Sicco een loopbaan van meer dan twaalf jaar als minister van Landbouw af. In zijn tijd als minister maakte hij ondanks zijn volle agenda in het weekend regelmatig tijd vrij om vanuit zijn nieuwe woonplek, een villa aan de prinses Marielaan in Wassenaar, naar zijn boerderij in de Wieringermeer te reizen. Voor de dagelijkse werkzaamheden op de boerderij had hij een bedrijfsleider in dienst genomen. Maar het boerenbloed stroomde nog steeds door zijn aderen. Hij verruilde zijn pak voor een overall en klom op de trekker. Aan zijn gezicht kon je zien hoe hij daar nog steeds van genoot.

Als minister had hij deel uitgemaakt van zes kabinetten. Het was een uitzonderlijk lange periode.

Maar nu wachtte Brussel. Dat betekende een heel ander leven. Hij moest verhuizen naar de mondaine Belgische hoofdstad; met frisse tegenzin, maar hij begreep dat hij geen keus had. Zijn boerderij in de Wieringermeer moest hij ook opgeven. Dat waren de regels vanuit Europa. Als lid van de Europese Commissie moest hij volledig onafhankelijk zijn. Geen nevenfuncties en geen eigen bedrijf.

Als eurocommissaris met de belangrijkste portefeuille hield hij vast aan de weg die hij als minister was ingeslagen. Het zou de basis vormen voor de Europese eenwording die door de Verenigde Staten, in de persoon van president Kennedy, waar mogelijk werd gestimuleerd. Diens belang was dat een verenigd Europa een stevige vuist kon maken tegen de dreiging van de Sovjet Unie.

Uitgebreide trukendoos
Sicco liet er geen gras over groeien. Vanaf zijn eerste dag maakte hij zich sterk voor de garantie van vaste prijzen voor landbouwproducten, alsof hij de hete adem van opa Derk in zijn nek voelde. Deze vaste prijzen moesten voor de hele Europese markt gaan gelden.

Dat was nogal wat. De landen van de Europese Economische Gemeenschap moesten daarvoor bereid zijn veel keuzevrijheid op te geven. Ze stonden huiverig tegenover deze voorstellen van Sicco die een breuk met het verleden betekenden.

Maar als deze Groningse boer eenmaal iets in zijn kop had, liet hij niet meer los. Als voorzitter leidde hij de bijeenkomsten die eindeloos lang konden duren. Het deerde hem niet. Nu kwamen zijn kwaliteiten als politicus in volle omvang naar voren. Hij combineerde zijn kennis met een grote mate van intellectuele behendigheid en doorzettingsvermogen. Lichamelijk was hij ook niet kapot te krijgen, hoe lang de slopende bijeenkomsten ook doorgingen, soms tot wanhoop van zijn tafelgenoten.

Tijdens die marathonzittingen verloor hij nooit het overzicht. Als ver na middernacht de hoofden begonnen te hangen en de onderhandelingen vastliepen, omdat niemand door de bomen het bos nog zag, leek Sicco op te leven. Hij rekte zich uit, keek met een opgewekt gezicht de tafel rond en zei handenwrijvend: ‘Mijne heren, we schieten lekker op.’

Speelde hij een rol of meende hij wat hij zei? Hij heeft zich daarover nooit uitgelaten, maar we weten wel dat hij over een uitgebreide trukendoos beschikte.

In de brochure 100 jaar Sicco Mansholt, van boer tot eurocommissaris komen we de volgen

de passage tegen:

…Legendarisch waren de zittingen van einde 1961 en begin 1962, waarbij de Europese eenwording met grote stappen voorwaarts ging. Volgens de overlevering had Mansholt op een nacht in die periode slechts één velletje papier voor zich met daarop trefwoorden, krulletjes, haakjes en enkele aantekeningen in rood over wat de landen onderling konden ruilen. Overeenstemming was ver te zoeken. In een vijf minuten durende bedenktijd tekende Mansholt, in een uiterste poging een compromis te bereiken, nieuwe lijntjes op papier. Daarop vroeg hij uitsluitend met een ‘ja’ of ‘nee’ over het laatste voorstel te stemmen. Bij eventuele discussie zou hij zijn voorstel intrekken. De Duitse minister van Landbouw, Schwarz, die iets wilde zeggen, kreeg te horen dat hij achteraf mogelijk nog iets kon wijzigen, maar eerst moest er gestemd worden. Vijf landen stemden voor. Schwarz aarzelde, totdat iemand hem vroeg: ‘Ja oder nein, Herr Minister?’ Het antwoord van de excellentie luidde positief. ’s Ochtends om half zes openden de deuren van de vergaderruimte met een verheugend bericht: de EEG was de tweede fase ingegaan. Het waren de eerste afspraken voor de organisatie van een gemeenschappelijke markt voor granen, groenten en fruit, wijn, varkensvlees, gevogelte en eieren.

Nog op dezelfde dag na die ware marathonzitting ontspande Mansholt zich alweer tijdens werk aan zijn boot…

‘Bauernkiller’

De gevolgen van de gemeenschappelijke Europese markt waren ook voor ons land groot. Hoewel de landbouwproductie opzienbarend groeide nam het aandeel boeren en landarbeiders in de totale beroepsbevolking snel af: van 19,3 procent in 1947 naar 10,7 procent in 1960. En dat terwijl aan het eind van de negentiende eeuw nog meer dan de helft van de beroepsbevolking aan de landbouw was verbonden. Nederland was bezig zich in hoog tempo te ontwikkelen van een agrarische gemeenschap tot een land van industrie en diensten.

Het doortastende beleid bleek ook een schaduwzijde te hebben. De schaalvergroting en modernisering van de landbouw leidden tot een verschraling van het landschap. Europa werd er niet mooier op.

Een ander gevolg van zijn beleid was een toenemende onvrede onder boeren. Voor kleine boeren was het moeilijk het hoofd boven water te houden. De groeiende regelzucht van de Europese Gemeenschap was een doorn in het oog van de boeren. Waar bemoeit die lange Hollander zich mee?

Brussel en andere Europese steden werden het toneel van demonstraties waarbij het er soms gewelddadig aan toe ging. Aanvankelijk stond Mansholt hier nogal laconiek tegenover. Dit was nu eenmaal de prijs van noodzakelijke, ingrijpende veranderingen. Het kon niet anders. Boeren moesten verder kijken dan hun neus lang was. Hij onderschatte de frustraties die zich verder en verder opbouwden.

In Duitsland gaven boeren hem de bijnaam ‘Bauernkiller’. Andere landen van de EEG hadden zo hun eigen benamingen. Ook in Nederland broeide de onvrede als een ondergrondse veenbrand. In het Drentse Hollandscheveld, onder de rook van Hoogeveen, kwam het in maart 1963 tot een uitbarsting die bekend zou worden als de ‘Opstand der Braven.’ Leider van de boerenopstand was Hendrik Koekoek die kort daarna met zijn boerenpartij met drie zetels in de Tweede Kamer zou komen. Het was een signaal dat de traditionele partijen de belangen van boeren onvoldoende behartigden.

Sicco Mansholt was een neef van mijn oma Hetty Voerman-Mansholt (1898-1988) . Ze waren beide kleinkinderen van Derk Roelfs Mansholt. Dit is een fragment uit het boek “Uit Zeeklei gebakken” van Kees Opmeer. Het boek is hier te koop.

Sicco Mansholt werd bij een lezing in Duitsland geconfronteerd met boze boeren

Hendrik Uiterwijk (1877-1922), de sociaal bewogen coiffeur die politicus werd

Hendrik Uiterwijk was de vader van mijn oma Femmigje Rahder-Uiterwijk

Hij ondersteunde vanuit zijn kapperszaak in Hoogeveen veel sociale initiatieven. Geleidelijk drong tot Hendrik door dat hij de politiek in moest als hij werkelijk veranderingen wilde bewerkstellingen. Zijn politieke loopbaan begon hij als lid van de lokale liberale partij, met een sociaalliberaal programma. In 1916 werd hij met een overweldigend aantal stemmen verkozen tot lid van de gemeenteraad en op 31 augustus werd hij geïnstalleerd. Van de 913 uitgebrachte stemmen op zijn partij kreeg hij er 518. De andere kandidaten kwamen er niet aan te pas, waaronder lijsttrekker Ogterop. Of het nu hierdoor kwam of door zijn eigenzinnigheid, maar Hendrik kreeg het al gauw aan de stok met Ogterop.

De liberalen kwamen regelmatig in botsing met de overwegend christelijke gemeenteraadsleden. Vooral Hendrik, met zijn strijdbare, onbuigzame karakter had keer op keer aanvaringen met raadsleden en het conservatieve college van burgemeester en wethouders. Wat niet hielp was dat hij een bekend figuur was in Hoogeveen met uitgesproken opvattingen die zich al eerder zeer kritisch over het gemeentebestuur had uitgelaten.

Voor de raadsverkiezingen van 1919 wilde hij zich opnieuw beschikbaar stellen. Hendrik had de smaak te pakken. Deze verkiezingen waren de eerste die werden gehouden na invoering van de nieuwe Kieswet, waarmee het algemeen kiesrecht van kracht werd. Het betekende dat iedereen vanaf 25 jaar het recht had om zijn of haar stem uit te brengen, ook vrouwen. Het gevolg hiervan was dat alle partijen een lijst met kandidaten moesten opstellen. Ogterop kwam als eerste op de lijst te staan, Hendrik werd overgeslagen en was van de lijst verdwenen. Hij was er de man niet naar om dat te pikken en begon een eigen partij, de Groep Vrijzinnige Kiezers, waarop hij zichzelf als enig lid plaatste. Dat was een vergissing. Het kon zijn dat hij het nieuwe kiesstelsel nog niet helemaal had begrepen of dat hij zijn eigen populariteit had onderschat. Hoe dan ook, hij kreeg 391 van de in totaal 2262 uitgebrachte stemmen. Daarmee had hij genoeg stemmen voor 3 zetels, maar er was slechts één kandidaat, Hendrik Uiterwijk. Dat betekende dat de 2 andere zetels als restzetel naar andere partijen gingen. In dit geval kregen de door hem verfoeide christelijke partijen ARP en CHU ongewild van hem allebei een restzetel cadeau.

De Hoogeveensche Courant schreef hierover:

De heer Uiterwijk, die een paar maanden geleden uit de Liberale partij is getreden, was voor de gemeenteraadsverkiezing candidaat gesteld door een groep kiezers. De uitslag was, dat de heer Uiterwijk 391 stemmen op zich vereenigde, terwijl op de candidaten van de Liberale lijsten in totaal 312 stemmen werden uitgebracht. De heer Uiterwijk behaalde 2 maal den kiesdeeler en had bovendien een rest van 89 stemmen; de lijst had dus recht op drie zetels, doch aangezien de heer Uiterwijk de eenigste candidaat op de lijst was en deze lijst niet verbonden was met die van de Liberale partij gingen twee zetels voor links verloren. De stand van den raad is nu 11 rechts en 4 links, ze had kunnen zijn 9 rechts tegen6 links.

Hendrik was een eenzame vechter. Plan na plan legde hij voor aan de gemeenteraad als een soort moderne Don Quichot die tegen de windmolens van Hoogeveen vocht. Het waren voor die tijd vooruitstrevende plannen, maar hij kreeg er de handen niet voor op elkaar. Hij wilde extra geld beschikbaar stellen voor kindervoeding en kleding voor de minderbedeelden. Arme inwoners die hun energierekening niet of nauwelijks konden betalen wilde hij tegemoetkomen. Hij wilde meer vrouwen benoemen in de commissie voor toezicht op het lager onderwijs. Hij verdedigde zijn plannen met vuur en met ‘klare taal’ zoals er toen over hem geschreven werd. Het werkte niet, op een enkele uitzondering na. Zijn plan voor betere toiletten en drinkwatervoorziening in de armere wijken werd uiteindelijk wel overgenomen.

Een ander, klein succes viel ook in de Hoogeveensche Courant te lezen:

In behandeling komt het voorstel Kikkert, Uiterwijk, Ogterop om aan de gemeenteambtenaren, die een inkomen hebben tot f. 800,- een duurtetoeslag te verleenen van 6 pct. Het advies van B. en W. luidt afwijzend. Door de voorstellers wordt betoogd, dat deze toeslag alleszins billijk zal zijn. In stemming gebracht werd de duurtetoeslag met 7 tegen 6 stemmen aangenomen.

Door zijn kritische houding en vasthoudendheid bleef hij in aanvaring komen met het college van burgemeester en wethouders en andere raadsleden. Ze konden hem niet meer luchten of zien. Zijn populariteit onder zijn collega’s bereikte een dieptepunt toen hij zich luid en duidelijk druk maakte over betaalde bijbaantjes van de andere raadsleden.

Een voorbeeld van zijn strijdvaardigheid en volharding lezen we in een ander bericht van de Hoogeveensche Courant:

Ten slotte brengt de heer Uiterwijk in ’t midden dat hij in de vorige zitting er op gewezen heeft, dat de vergoedingen aan de militairen in Hoogeveen zoo laag zijn en er op aangedrongen heeft deze te verhoogen. Naar aanleiding daarvan heeft een plaatselijk blad (christelijke Hoogeveensche) gemeend zijn lezers te moeten vertellen dat dit niet in de raadsvergadering thuis hoorde maar bij de commissie te Assen. Spreker wil in deze vergadering constateeren, dat genoemd blad met opzet zijn lezers in dezen misleid, want ze dienen te weten dat de vergoedingen worden geregeld ten gemeentehuize en dat de burgemeester tenminste de 15 % toeslag kan verleenen. Dit laatste naar aanleiding van de circulaire van den Minister aan de burgemeesters. Spreker dringt nogmaals aan om deze toeslag te verleenen. De burgemeester verklaart, dat deze bevoegdheid wel degelijk bij den burgemeester berust.

In 1922 werd Hendrik plotseling ziek. Een paar dagen later, op 2 februari, overleed hij, slechts een paar dagen nadat hij 45 jaar was geworden. Het was zijn hart. Geld voor een fatsoenlijke begrafenis was er nauwelijks, maar de belangstelling voor zijn uitvaart op de oude begraafplaats aan de Zuiderweg in Hoogeveen was overweldigend. Onder een groot deel van de bevolking was Hendrik populair. De kranten schreven lovend over hem. Hij werd geroemd om zijn ‘onuitputtelijke bijdragen voor de gemeenschap.’ Later werd op deze begraafplaats een monument voor hem geplaatst dat nog steeds te bewonderen is.

In de gemeenteraad is lang vergaderd over de vraag wie de plaats van Hendrik, met zijn eenmanspartij, kon overnemen. Er was voor ons land een unieke situatie ontstaan. Pas na tien maanden werd Hendrik opgevolgd, ook door een liberaal.

Dit is een fragment uit het boek “Hoe de Rahders Drenthe veranderden” door Kees Opmeer. Het boek is hier te bestellen.