Verkade behoort tot ons nationaal erfgoed. Mede dankzij de prachtige Verkade albums, de allereerste vorm van grootschalige product reclame, werd het een beroemd merk. Aan de familie zijn ook verwant De Ruyter (de naam van de eerste Verkade fabriek in Zaanstad), Duyvis (als er een fuif is) en Morris (beide aangetrouwde familie) en Van Gorcum (papierfabrikant).
Van de kinderen van Ericus Verkade, de grondlegger van het bedrijf en Thalia Koning werden er vele ook bekend: Anna trouwde dus met de schilder Jan Voerman (mijn overgrootouders), Ericus jr, Arnold en Anton werden directeur bij Verkade, Jan werd schilder bij de ‘Nabis’ en later pater, Truida trouwde met Morris Fowler (die in Engeland het patent van waxine lichtjes had en die Verkade later in Nederland ging verkopen) en Eduard werd een bekend toneelspeler.
Over Verkade en de kinderen Verkade zijn in de loop der tijd een aantal boeken verschenen waarin veel te lezen is over het ontstaan van de Verkade fabrieken en het leven van de Verkade’s. Een mooi inkijkje in de geschiedenis van mijn voorouders die als kinderen zelfs nog op de Burcht in Wedde logeerden het geboortehuis van hun moeder Thalia Koning.
Een reclame getekend door mijn opa voor de waxine lichtjes
Jan Jr. op kreeg op zijn 6e verjaardag cadeau van zijn ouders een tekenschrift cadeau. Bij het schrift hoorde een tekendoos met potloden. Het was 23 januari 1896 en het nieuwe huis aan de Gelderse dijk in Hattem was bijna klaar. Jan Jr. vertrouwde later aan zijn vrouw Hetty Mansholt dat het voelde als een opdracht. Jij moet ook schilder worden. In het schrift staan kindertekeningen van bloemetjes, insecten maar ook van alledaagse zaken in het huis zoals de staande klok. Ook tekende hij dingen die hij op wandeltochten had gezien zoals de buizen en draden in de nabije oliemolen. Jan was slordig en liet de tekendoos in de regen staan. Maar zijn schrift is er nog. Het schrift dat de aftrap was voor een loopbaan als tekenaar en schilder.
Hij tekende samen met zijn broers Tijs en Willem en zusje Edu en later met de jongste Paul. Hij plaatste Tijs hoog in de rangorde omdat die vaak het voortouw nam. En hij tekende het nieuwe huis met de hoge trap vanuit de tuin naar het koepeltje waar hij vaak tekende.
(Bron: Neuriën, Hetty Mansholt).
De rangorde der Voerman kinderen De oliemolen en het huis met de trappen.
Ik kom uit een familie met veel leraressen die in de begin jaren van de 20e eeuw in het net startende Montessori onderwijs werkzaam waren.
Uit die tijd zijn veel school en kinderboeken bewaard gebleven. Vaak in het Nederlands (Meeste Scheepstra) soms in het Engels, Frans of Duits. Ook zijn er boekjes met foto’s die mijn opa Jan Voerman Jr. rond 1910 gebruikte bij het tekenen van de Verkadeplaatjes.
Dit verhaal begint met een uitbarsting in 1815 die de hele wereld enkele jaren in het duister zet. Hoe het eindigt is nog onbekend maar nieuwe tekenen van een toekomstige uitbarsting met wereldwijde gevolgen zijn er volop.
Het was de grootste uitbarsting van een vulkaan die de mens ooit had gezien. Net voor middernacht op de 10e april 1815 werd de top van de ‘Tambora’ op het eiland Soembawa in Nederlands-Indië weggeblazen. De vreselijke uitbarsting, heftiger dan duizenden atoombommen, was tot wel 2.500 kilometer verder in de wijde omtrek te horen. Het eiland kwam op verschillende plaatsen meters uit de zee omhoog en werd bedekt met meters puin en as. Een hele cultuur verdween. 150 kubieke kilometer puin en vulkanische assen kwamen in de atmosfeer terecht, dwars door de ozonlaag, 43 kilometer hoog
Na twee maanden bereikte die vulkanische as Londen. Er waren bloedrode zonsondergangen gevolgd door zware regenbuien die niet meer leken te stoppen. Er viel zoveel regen dat de legers van Napoleon vastliepen in de modder bij Waterloo. Het bleek uit einde van Napoleon, het einde van een tijdperk in Europa.
Het werd erger. Het nieuwe jaar 1816 werd later wereldwijd het jaar zonder zomer genoemd. In de zomer viel er sneeuw in Noord Amerika en in Europa was er vanaf augustus nachtvorst. Veel ingezaaide velden kwamen niet tot bloei. De extreem lage temperaturen zorgden achtereenvolgens voor mislukte oogsten, hongersnood, voedselrellen en plunderingen. In 1820 en 21 volgden in Europa nog uitbarstingen van de Vesuvius.
Na drie jaar met misoogsten werd de gemiddelde prijs voor voedsel bijna 3x zo duur. Hele volksstammen moesten buiten hun vertrouwde omgeving op zoek naar voedsel. Hongersnood en overstromingen veroorzaakten tyfus- en cholera-epidemieën. Het jaar zonder zomer zorgde alleen al in Europa voor de dood van 200.000 mensen. Veel mensen scheepten zich in voor een nieuw begin in Amerika. En in die nieuwe wereld kreeg trokken de nieuw emigranten van de oostkust door naar het onontgonnen westen.
Uit as en chaos ontstaat vaak iets nieuws. Het bestuur kreeg een nieuw gezicht omdat overheden inzagen dat ze een taak hadden om inwoners te ondersteunen. Het is niet toevallig dat in deze periode in Nederland de Koloniën van Weldadigheid ontstonden.
Nieuwe middelen van vervoer zoals de fiets werden bedacht omdat door het aanhoudende tekort aan voedsel veel minder paarden konden worden ingezet. Wetenschappers gingen aan de slag om nieuwe misoogsten te voorkomen en de landbouw te vernieuwen met nieuwe, sterkere gewassen en kunstmest. Er was een grote belangstelling voor studies naar klimaat en vulkanologie. En de rampen waren inspiratie voor nieuwe uitvindingen zoals het reddingsvest en pijnstillers. Zelfs in de wereld van de kunst was er een onverwachte misschien wat duistere bloei. Vanwege het slechte weer zaten de schrijvers van Frankenstein binnen en bedachten de meest vreselijke griezel verhalen. Kunstenaars als de Engelse schilder William Turner schilderden dreigende landschappen met roodzwarte luchten.
De uitbarsting van de Vesuvius 1820, door Johan Christian Dahl
De periode, in het eerste kwart van de 19e eeuw, was ook voor mijn voorouders aanleiding om nieuwe stappen te zetten. Aaltje Schraat zakt met haar familie vanuit Duitsland de IJssel af naar waar de rivier in de Zuiderzee stroomt bij het Kampereiland. Alle bezittingen van de familie Schraat, inclusief de beesten en de dienstmeid zaten op het schip. Daar trouwt de levenslustige jonge vrouw met boerenzoon Reinder Voerman. Een paar jaar later krijgen ze weer te maken met een grote watersnood die bijna alle boerderijen wegspoelt.
Op de terpen in Noord Groningen van Zuurdijk en Vierhuizen waren de boerenfamilies Hopma, Zijlma en Dijkhuis druk doende hun voeten en landerijen droog te houden. Grote stukken land werden ingepolderd. En hoewel er nog vaak overstromingen waren werd er veel nieuwe landbouwgrond bijgewonnen zoals in de nieuwe Westpolder waar grote boerderijen werden gebouwd.
Even verderop in Wedde koopt notaris Koning, wiens zaken niet zoveel schade oplopen door het barre weer, de burcht in Wedde. Een steviger woonhuis is niet denkbaar.
En vlak over de grens in de delta van de Dollard krijgt de jonge boerenzoon Ubbo Mansholt langzaam genoeg van de vele overstromingen. Hij zal echter pas 50 jaar later met zijn hele gezin naar hoger gelegen gronden bij Eexta in Groningen vertrekken.
En tot slot de familie Rahder die zich aan het einde van de 18e eeuw vanuit Mülheim an Rhein in Amsterdam zijn beland waar een succesvolle wijnhandel is gestart. Ook de jonge Johan Coenraad Rahder zoekt een nieuwe uitdaging en smeed plannen om een avontuur te beginnen in het woeste hoogveen van het nog lege Drenthe.
In de veelal slecht verlichte en verwarmde huizen was er een groot verlangen naar een nieuwe tijd met meer licht. Maar om succesvol aan het duister te ontsnappen is beweging noodzaak. En de wereld kwam in beweging. Ik zal mijn persoonlijke geschiedenis daarom beschrijven vanaf het jaar zonder zomer waarin mijn 16 voorouders in beweging kwamen. Vanuit de chaos vanuit het eerste kwart van de 19e eeuw naar een nieuwe chaos het huidige 1e kwart van de 21e eeuw. Een tijd waarin ondanks nieuwe vooruitgang en welvaart de mensen meer ontevreden en boos zijn dan ooit. Het is niet dat we het niet goed hebben maar we weten niet meer hoe beter kan!
Er werd veel veengrond aangekocht en later ook weer verkocht. Na het overlijden van weduwe W.P.C. Rahder – Van Voorthuyzen in 1887 werden in 1889 door de erfgenamen via een publieke verkoop te Hoogeveen grote stukken grond verkocht. In een boekje staat per perceel aangeven wie de grond aankocht en voor hoeveel. De erven Rahder kochten daarbij overigens ook weer gronden aan.
Een aantal ansichten uit het ‘nieuwe’ veen waarbij steeds nieuwe gereedschappen en ook machines werden gebruikt. Enerzijds om het veen sneller te winnen anderzijds om de kwaliteit van het veen te verbeteren (betere verbranding, compacter). De concurrentie met steenkool was immers erg groot.
Tot slot een foto van veenbazen uit Drenthe op werkbezoek bij de buren in Duitsland in 1921.
Geschiedenis van de families Voerman, Rahder en Mansholt. 