Jan Voerman Jr. een kundig lithograaf

Mijn  opa Jan Voerman Jr. (1890-1976) was niet alleen een goed kunstschilder die zowel met waterverf als olieverf goed uit de voeten kon, hij was ook een kundig lithograaf. Zijn kennismaking met steendrukken begon tijdens de Eerste Wereldoorlog.

In 1915 vond een toevallige ontmoeting plaats die mijn opa op het spoor van de lithografie bracht. In dat jaar bracht de Utrechtse uitgever en drukker Scherjon, samen met de bekende kunstkenner H.P. Bremmer, vriend van Voerman Sr., een bezoek aan Hattem. Scherjon en Bremmer kenden elkaar goed, omdat deze uitgever onder andere de platen uitbracht bij de beroemde reeks ‘Beeldende Kunst’ van kunstkenner Bremmer. Ze kwamen werk van mijn overgrootvader bekijken. Zat er iets bij waarvan ze reproducties konden laten vervaardigen? Bij toeval zag Scherjon het werk van Voerman Jr. Hij was onder de indruk en moedigde hem aan te gaan lithograferen. Terug in Utrecht stuurde hij hem gegreinde lithostenen, waarmee Jan Jr. meteen aan het werk ging. Op deze stenen tekende  hij de ‘Herfsttakjes’, de ‘Honingzwam’ en de ‘Sauromatum’, een soort lelie, tot groot genoegen van Scherjon en Bremmer. Kort daarna werden ze  gedrukt. Voor Bremmer was dat aanleiding hem het advies te geven om in Den Haag aan de Academie voor Beeldende Kunsten de opleiding lithograferen te gaan volgen.

Mijn opa ontwikkelde zich in die naoorlogse periode tot een vakbekwaam lithograaf. Zijn ambitie las ik terug in een artikel in het NRC over de eerste tentoonstelling in 1921 van Voerman Jr., een expositie van de Rotterdamse Kunstkring. De recensent, die Jan goed kende, schreef hierover:

…En tegen de achtergrond van deze tendensen moest Jan’s subtiele volgen en uitbeelden van de Natuur zich waarmaken in ‘essentie’. Door mijn werk kwam ik dagelijks in contact met mensen voor wie niets vrijblijvend was in hun levenshouding (medici). Deze totale inzet was wel idealisties maar niet romanties, zoals bij kunstbeoefenaars en hun aanhang nog wel eens voorkomt. Dit vertelde ik aan Jan, die me over zijn tentoonstelling en zijn werk sprak. Het werd hem zelf ook duidelijk, dat hij een nieuwe, straffere aanpak wilde van zijn leven. Hij wilde een vak leren, lithograaf worden. Jan had geëxperimenteerd met etsen en met lithografie. Hij koos voor lithografie, tendele ook om zijn astrologische studies, waaruit hij leerde, dat de ‘steen’ bij Saturnus een belangrijke plaats innam in zijn horoscoop. In de eerste maanden van 1921 werd hij leerling in de lithografieklas van de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Zijn leraar was de lithograaf de Ruyter…

Jan Voerman Jr. was de oudste in de lithografieklas. De andere leerlingen keken vol bewondering naar zijn tekeningen die hij al eerder op steen had gemaakt. ‘Herfsttakjes’ was door Scherjon in Utrecht gedrukt en in die winter, begin 1921, verschenen er nog een paar drukken van de ‘Sauromatum,’ een tropische plant, ook wel hagediskruid genoemd vanwege de lange, gevlekte bladeren.

In de klas van leraar De Ruyter stond een kleine drukpers. Hierop leerde Jan het vak van drukken. Hij werd er goed in. De echte vaklui die hiervoor waren opgeleid gaven hem complimenten voor zijn vlotte behandeling, slijpen, greinen van de steen en voor zijn druktechniek. Het maakte mijn opa trots.

Op het gebied van lithografie was Theo van Hoytema (1863-1917) altijd Jan’s grote voorbeeld geweest. In zijn werk vond mijn opa inspiratie om zich verder in deze techniek te bekwamen. Mijn oma schreef daarover in zijn memoires:

 …Hoytema was zijn voorbeeld als de echte kunstenaar, lithograaf, die allereerst een prachtige natuurlijke weergave van het levende van een vogel en plant wist te geven. Hij was voor Jan een bron van blijvende bewondering en vreugde.

Mijn opa kreeg later zijn eigen drukpers waarop hij vele lithografieën maakte, zowel in zwart-wit als in kleur. Vanaf 1924 drukte hij (net als Hoytema had gedaan) zijn eigen kalenderplaten. Dat gaf hem een vaste bron van inkomsten. In de jaren zestig stopte hij ermee.

Dit is een fragment uit het boek “Gevangen in een paradijs” over vader en zoon Jan Voerman. Het boek is geschreven door Kees Opmeer en is hier te koop.

Een van de eerste platen van de jaarlijkse litho kalender

Proefdruk

lithosteen en de afdruk (huwelijks kaartje voor mijn ouders)

Litho van Jan Voerman Jr.

Litho van Theo van Hoytema, mijn Opa’s grote voorbeeld als lithograaf