Verruiming kiesrecht
Vanaf 1848 kende ons land de grondwet van Thorbecke die de macht van de koning vergaand inperkte. Het was de start van onze parlementaire democratie, een belangrijke, eerste stap. Dat neemt niet weg dat het kiesrecht nog steeds erg beperkt was. Je kon alleen stemmen als je man was. Je moest 23 jaar of ouder zijn en je moest een bepaald bedrag aan belasting betalen. In de praktijk kwam het er op neer dat nog geen elf procent van de mannen mocht stemmen. Het was een democratie voor rijke, oudere mannen.
De mogelijkheden om te kiezen en gekozen te worden, werden wat groter door de grondwetsherziening van 1887. De verruiming had vooral betrekking op aanpassing van de kiesdistricten waardoor iets meer mannen stemrecht kregen, veertien procent. Van algemeen kiesrecht was nog geen sprake. Het duurde tot 1917 voordat alle mannen mochten stemmen en tot 1919 voordat ook vrouwen mochten stemmen. Toen pas was het algemeen kiesrecht een feit.
Derk deed in 1888 voor een tweede keer mee aan de verkiezingen. Ditmaal dacht hij meer kans te hebben. Vooraanstaande liberale inwoners van Meeden hadden hem als kandidaat naar voren geschoven. Het streelde zijn eergevoel, maar hij was onvoldoende voorbereid om een succesvolle campagne te kunnen voeren. Bovendien schoot zijn kennis van het kiesstelsel tekort waardoor er veel mis ging. Het liep op niets uit.
Stoot onder de gordel
Derk ondervond al snel dat je een dikke huid moest hebben als je op de barricade klom. Het was een tijd van scherpe tegenstellingen. De heersende elite voelde zich bedreigd door de verruiming van het kiesrecht en nog meer door de opkomst van een nieuwe politieke beweging. Het traditionele Haagse bolwerk kwam onder druk te staan.
Drie dagen voor de verkiezingen van 1888 verschijnt er een artikel in de Haagsche Courant dat de woede wekt van Derk. Hij vindt het een stoot onder de gordel. Na lezing smijt hij de krant woedend op de keukentafel. Aaltje kijkt hem verbaasd aan. Wat nu weer?
De kop luidt: Misbruik van gastvrijheid. In het stuk komt een politieke tegenstander van Derk aan het woord, H. Frima uit Groningen. Dit artikel was eerder verschenen in de Provinciale Groninger Courant.
…Bij wet van 17 juni 1873 is Derk Roelfs Mansholt, geboren in het dorpje Ditzumerhamrich, op zijn verlangen, Nederlander geworden. Sinds dien tijd heeft hij zich beijverd over onzen staatkundigen toestand te pruttelen, dien hij bij voorkeur de naam ‘verrot’ bestempelt. Ik wil hem wel nu in de verste verte niet toevoegen, waarom zijt ge niet in Duitschland gebleven? Wie heeft u geroepen op onze staatkundige instellingen te smalen. Ik ontzeg u daartoe alle recht? Zoo wensch ik hem niet toe te spreken. Maar ik moet hem toch in gemoede vragen: Is dat smalen bij uw kortstondig Nederlanderschap wel betamelijk?…
Derk is van slag. Waar heeft hij dit aan verdiend? Wat bezielt de Haagsche Courant om zo’n flutverhaal uit een provinciaal krantje over te nemen? Hij strijdt al jaren voor de belangen van boeren en arbeiders in Groningen. Nu proberen ze hem weg te zetten als een buitenlander die het waagt kritiek te hebben op de Nederlandse politiek. Zo werkt het dus. Met gebalde vuisten staart hij uit het raam naar de kale akkers. Zijn nagels drukken in het vel van zijn gebalde vuist zonder dat hij de pijn voelt. Het kost Aaltje moeite hem tot bedaren te brengen.
Misschien zijn ze wel bang voor mij en mijn partij, bedenkt hij zich als de ergste woede is gezakt. Hij begrijpt het wel. Zijn standpunten zijn in hun ogen ongehoord radicaal, zoals zijn ideeën voor de invoering voor een progressief belastingstelsel waarin de rijken meer gaan betalen en de laagste inkomens vrijstelling krijgen. ‘Ik moet eerlijk zijn,’ zegt hij tegen Aaltje. ‘Mijn kansen zijn er niet groter op geworden.’
Hij krijgt gelijk. Het artikel was dodelijk. Derk wordt niet gekozen, al deed hij het niet slecht. In zijn kiesdistrict Winschoten haalde hij bijna duizend stemmen waardoor hij de tweede ronde bereikte. Maar daar bleef het bij.
Dit is een fragment uit het boek “Uit Zeeklei Gebakken”, over de familie Mansholt. Boeren met een missie uit het westen van Groningen. Het boek is geschreven door Kees Opmeer en is hier te koop.
Geschiedenis van de families Voerman, Rahder en Mansholt. 