Het jaar zonder zomer

Dit verhaal begint met een uitbarsting in 1815 die de hele wereld enkele jaren in het duister zet. Hoe het eindigt is nog onbekend maar nieuwe tekenen van een toekomstige uitbarsting met wereldwijde gevolgen zijn er volop.

Het was de grootste uitbarsting van een vulkaan die de mens ooit had gezien. Net voor middernacht op de 10^e april 1815 werd de top van de ‘Tambora’ op het eiland Soembawa in Nederlands-Indië weggeblazen. De vreselijke uitbarsting, heftiger dan duizenden atoombommen, was tot wel 2.500 kilometer verder in de wijde omtrek te horen. Het eiland kwam op verschillende plaatsen meters uit de zee omhoog en werd bedekt met meters puin en as. Een hele cultuur verdween. 150 kubieke kilometer puin en vulkanische assen kwamen in de atmosfeer terecht, dwars door de ozonlaag, 43 kilometer hoog

Na twee maanden bereikte die vulkanische as Londen. Er waren bloedrode zonsondergangen gevolgd door zware regenbuien die niet meer leken te stoppen. Er viel zoveel regen dat de legers van Napoleon vastliepen in de modder bij Waterloo. Het bleek uit einde van Napoleon, het einde van een tijdperk in Europa.

Het werd erger. Het nieuwe jaar 1816 werd later wereldwijd het jaar zonder zomer genoemd. In de zomer viel er sneeuw in Noord Amerika en in Europa was er vanaf augustus nachtvorst. Veel ingezaaide velden kwamen niet tot bloei. De extreem lage temperaturen zorgden achtereenvolgens voor mislukte oogsten, hongersnood, voedselrellen en plunderingen. In 1820 en 21 volgden in Europa nog uitbarstingen van de Vesuvius.

Na drie jaar met misoogsten werd de gemiddelde prijs voor voedsel bijna 3x zo duur. Hele volksstammen moesten buiten hun vertrouwde omgeving op zoek naar voedsel. Hongersnood en overstromingen veroorzaakten tyfus- en cholera-epidemieën. Het jaar zonder zomer zorgde alleen al in Europa voor de dood van 200.000 mensen. Veel mensen scheepten zich in voor een nieuw begin in Amerika. En in die nieuwe wereld kreeg trokken de nieuw emigranten van de oostkust door naar het onontgonnen westen.

Uit as en chaos ontstaat vaak iets nieuws. Het bestuur kreeg een nieuw gezicht omdat overheden inzagen dat ze een taak hadden om inwoners te ondersteunen. Het is niet toevallig dat in deze periode in Nederland de Koloniën van Weldadigheid ontstonden.

Nieuwe middelen van vervoer zoals de fiets werden bedacht omdat door het aanhoudende tekort aan voedsel veel minder paarden konden worden ingezet. Wetenschappers gingen aan de slag om nieuwe misoogsten te voorkomen en de landbouw te vernieuwen met nieuwe, sterkere gewassen en kunstmest. Er was een grote belangstelling voor studies naar klimaat en vulkanologie. En de rampen waren inspiratie voor nieuwe uitvindingen zoals het reddingsvest en pijnstillers. Zelfs in de wereld van de kunst was er een onverwachte misschien wat duistere bloei. Vanwege het slechte weer zaten de schrijvers van Frankenstein binnen en bedachten de meest vreselijke griezel verhalen. Kunstenaars als de Engelse schilder William Turner schilderden dreigende landschappen met roodzwarte luchten.

De periode, in het eerste kwart van de 19^e eeuw, was ook voor mijn voorouders aanleiding om nieuwe stappen te zetten. Aaltje Schraat zakt met haar familie vanuit Duitsland de IJssel af naar waar de rivier in de Zuiderzee stroomt bij het Kampereiland. Alle bezittingen van de familie Schraat, inclusief de beesten en de dienstmeid zaten op het schip. Daar trouwt de levenslustige jonge vrouw met boerenzoon Reinder Voerman. Een paar jaar later krijgen ze weer te maken met een grote watersnood die bijna alle boerderijen wegspoelt.

Op de terpen in Noord Groningen van Zuurdijk en Vierhuizen waren de boerenfamilies Hopma, Zijlma en Dijkhuis druk doende hun voeten en landerijen droog te houden. Grote stukken land werden ingepolderd. En hoewel er nog vaak overstromingen waren werd er veel nieuwe landbouwgrond bijgewonnen zoals in de nieuwe Westpolder waar grote boerderijen werden gebouwd.

Even verderop in Wedde koopt notaris Koning, wiens zaken niet zoveel schade oplopen door het barre weer, de burcht in Wedde. Een steviger woonhuis is niet denkbaar.

En vlak over de grens in de delta van de Dollard krijgt de jonge boerenzoon Ubbo Mansholt langzaam genoeg van de vele overstromingen. Hij zal echter pas 50 jaar later met zijn hele gezin naar hoger gelegen gronden bij Eexta in Groningen vertrekken.

En tot slot de familie Rahder die zich aan het einde van de 18^e eeuw vanuit Mülheim an Rhein in Amsterdam zijn beland waar een succesvolle wijnhandel is gestart. Ook de jonge Johan Coenraad Rahder zoekt een nieuwe uitdaging en smeed plannen om een avontuur te beginnen in het woeste hoogveen van het nog lege Drenthe.

In de veelal slecht verlichte en verwarmde huizen was er een groot verlangen naar een nieuwe tijd met meer licht. Maar om succesvol aan het duister te ontsnappen is beweging noodzaak. En de wereld kwam in beweging. Ik zal mijn persoonlijke geschiedenis daarom beschrijven vanaf het jaar zonder zomer waarin mijn 16 voorouders in beweging kwamen. Vanuit de chaos vanuit het eerste kwart van de 19^e eeuw naar een nieuwe chaos het huidige 1^e kwart van de 21^e eeuw. Een tijd waarin ondanks nieuwe vooruitgang en welvaart de mensen meer ontevreden en boos zijn dan ooit. Het is niet dat we het niet goed hebben maar we weten niet meer hoe beter kan!

Wat valt te leren van de vorige zes generaties.

.