Een nieuwe start

Het is zomervakantie 2020. Niet de periode om verre reizen te maken. We gaan een tocht maken naar de Duitse kant van de Dollard. Daar ligt aan de monding van de Eems een prachtig havenstadje Ditzum. Ooit maakten de voorouders van mijn oma Hetty Voerman – Mansholt de tocht in omgekeerde richting.

Derk Mansholt is in de kracht van zijn leven als hij in 1866, als 26-jarige jongeling, met zijn familie in Eexta op boerderij ‘Vogelzang’ komt wonen. Zijn ouders Ubbo en Tettje hadden een boerderij in een klein gehucht op de modderige westoevers van het Pruisische Ditzumerhammrich waar de Eems uitmondt in de Dollard. Het was een onherbergzame en verlaten uithoek. Het duurde drie uur voordat je Emden bereikte, de eerste grote plaats in de regio. Er waren regelmatig overstromingen, zodat de boerderij helemaal van de buitenwereld was afgesloten.

Derk heeft er een gelukkige jeugd gehad in de kleine dorpsgemeenschap. Zwemmen in de vele sloten, samen muziek maken na de avondmaaltijd en kattenkwaad uithalen met zijn vrienden in het volle klaslokaal, waar 80 kinderen samenkwamen. De onderwijzer die zo karig werd betaald dat hij iedere avond bij één van de ouders aan moest schuiven voor zijn maaltijd, had de lepel in zijn knoopsgat, schrijft Derk. Later benam de arme man zich van het leven. Zijn bestaan was te uitzichtloos. De familie Mansholt was een grote familie. Derk zal er veel later, ter ere van zijn 40-jarige huwelijksfeest, liefdevol over schrijven in zijn boekje met jeugdherinneringen “Vor einem halben jahrhundert”.

Derks ouders hebben echter genoeg van het Calvinistische, stijve en behoudende Duitsland en zien betere kansen in het meer liberale Nederland. Ze denken er als boerengezin met frisse plannen een betere toekomst te hebben. Ubbo Mansholt sr. was met zijn zonen al doende met het kweken van nieuwe akkerbouwgewassen als tarwe, aardappelen en erwten die beter bestand moesten zijn tegen de slechte weeromstandigheden. Halverwege de 19e eeuw hadden de boeren veel slechte oogsten door de aanhoudende regens en de strenge winters.

De schoolloopbaan van Derk is kort. Hij is er trots op dat hij al zijn kennis via zelfstudie heeft verworven. Maar hij heeft een goede start op het schooltje in Ditzum. Hij krijgt gedegen lessen schei- en natuurkunde van goede onderwijzers van wie er eentje zelfs hoogleraar in Hannover zal worden. Derk en zijn broer Jochum en later de zonen Ubbo jr. en Riek verwerven faam met hun veredeling van gewassen en moderne ideeën over het bemesten van de aarde. En het blijft niet bij ideeën over de akkerbouw. De familie heeft ook een sterke eigen kijk op de samenleving.

In een afscheidsbrief aan een nichtje schrijft Derk: “De volgende keer dat ik je zie hebben we boeldag en daarna vertrekken we naar ‘das kalte Holland’. Maar we nemen ook veel mee. Vooral de kunst, muziek en gedichten”. Een hardnekkig verhaal in de familie is dat Derk een geheime liefdesrelatie in Ditzum met veel moeite heeft moeten verbreken voordat hij verhuisde.