Mijn overgrootmoeder in foto’s van meisje tot echtgenoot van de schilder Jan Voerman Sr. en moeder van 5 kinderen waaronder mijn opa Jan Voerman Jr.
Maar vooral een belezen, intelligente vrouw die velen in Hattem heeft geholpen. Ze had klasjes voor kinderen die geen goede opleiding kregen en gaf voorlichting over hygiëne aan vrouwen uit kansarme gezinnen. Een maatschappelijk werkster avant la lettre. Ook zij kreeg (net als haar man een paar jaar later) een groot artikel op voorpagina van de plaatselijke krant de “Homoet”
In 1865 vertrok mijn over-overgrootmoeder Eduarda Verkade-Koning vanuit Wedde naar het westen en een jaar later in 1866 kwam mijn over-over grootvader wonen in Eexta. Ze liepen elkaar net mis. Jaren later in 1923 werden de families weer verbonden toen mijn opa Jan Voerman (kleinzoon van Eduarda Thalia Verkade) en Henriette Mansholt (kleindochter van Derk Roelfs) trouwden.
In het Oldambt is nog veel van deze families te vinden.
In 1866 verhuisde Ubbo Jansen Mansoholt dus met zijn hele gezin vanuit een klein boeren gehucht in het Duitse Lauwers gebied Ditzzumer Hammrich naar een herenboerderij Vogelzang in het Oost Groningse Eexta. Zoon Derk Roelfs trouwde 3 jaar later met Aaltje Dijkhuis en ging wonen in Meeden. Aan de Hereweg in het dorp Meeden staat een aantal grote boerderijen. De meeste zijn van het Oldambster type, waarbij het voorhuis en de schuur onder eenzelfde daklijn in elkaars verlengde liggen. In de tweede helft van de negentiende eeuw, de bloeiperiode van de Groninger landbouw, werd het voorhuis van veel boerderijen vervangen door een imposante villa.
In de boerderij ontving Derk Roelfs (Herenweg nr. 216) voor hert eerst de schrijver Eduard Douwes Dekker (beter bekend onder zijn pseudoniem Multatuli). In 1882 verhuist het gezin van Derk Roelfs en Aaltje naar de Westpolder (boerderij ‘Torum’).
Op het oude kerkhofje van Eexta (nu Scheemda) zijn nog de graven te vinden van Ubbo Jansen Mansholt en zijn vrouw Tettje Jochums.
Even voorbij Eexta ligt Heligerlee waar Oranje de eerste overwinning boekte op de Spanjaarden in de 80 jarige oorlog. En nog weer een paar kilometer verderop ligt de Burcht in Wedde die in diezelfde oorlog ook een belangrijke rol speelde.
Notaris Johannes Sixtus Koning te Bellingwolde kocht die burcht in 1829 voor f.6.800,00 en liet de gevangentoren en een deel van het schathuis afbreken waardoor er meer ruimte ontstond. In de burcht woonde Notaris Koning met zijn vrouw Anna Roessingh en in 1841 werd daar hun dochters Eduarda Thalia geboren die later in 1865 zou trouwen met Ericus Verkade.
Toen Anna, Annetje, Verkade ze ongeveer 7 jaar oud was, en net erg ziek was geweest, ging ze samen met haar moeder Eduarda (Edu) naar Wedde om op krachten te komen. De reis ging via Dedemsvaart over de grens naar Duitsland en toen met paard en wagen terug naar Wedde. Anna had er de tijd van haar leven bij de tantes Thalia en Dientje die in het huis bij de poort woonden. De kleine Anna en haar moeder bloeiden op in het frisse groene landschap van Westerwolde. Na dit eerste jaar mocht Anna iedere zomer alleen de reis maken en logeren op de Borg. Jaren later sprak ze nog over deze jeugdherinneringen en al haar kinderen kwamen ook naar de Borg.
(Bron: Neuriën door Hetty Voerman – Mansholt).
Op het kerkhof in Wedde zijn nog de graven te vinden van de families Koning en Roessingh.
Mijn opa Jan Voerman Jr. was al vanaf zijn 16e (1906) begonnen met het maken van schetsen voor de Verkade albums. Hier zijn wat studies van hem. Waterverf op papier van 15 x 20 cm. Allemaal kleine kunstwerkjes.
Verkade behoort tot ons nationaal erfgoed. Mede dankzij de prachtige Verkade albums, de allereerste vorm van grootschalige product reclame, werd het een beroemd merk. Aan de familie zijn ook verwant De Ruyter (de naam van de eerste Verkade fabriek in Zaanstad), Duyvis (als er een fuif is) en Morris (beide aangetrouwde familie) en Van Gorcum (papierfabrikant).
Van de kinderen van Ericus Verkade, de grondlegger van het bedrijf en Thalia Koning werden er vele ook bekend: Anna trouwde dus met de schilder Jan Voerman (mijn overgrootouders), Ericus jr, Arnold en Anton werden directeur bij Verkade, Jan werd schilder bij de ‘Nabis’ en later pater, Truida trouwde met Morris Fowler (die in Engeland het patent van waxine lichtjes had en die Verkade later in Nederland ging verkopen) en Eduard werd een bekend toneelspeler.
Over Verkade en de kinderen Verkade zijn in de loop der tijd een aantal boeken verschenen waarin veel te lezen is over het ontstaan van de Verkade fabrieken en het leven van de Verkade’s. Een mooi inkijkje in de geschiedenis van mijn voorouders die als kinderen zelfs nog op de Burcht in Wedde logeerden het geboortehuis van hun moeder Thalia Koning.
Een reclame getekend door mijn opa voor de waxine lichtjes
Voor de geschiedenis van de ‘tak’ Verkade kan ik op internet terecht. Verkade is nog steeds bekend van de koekjes, de meisjes van… en ook de Verkade albums. Vanuit de eerder benoemde boeken over de schilders Voerman blijkt dat de familie Verkade goede sponsoren waren van de kunstschilders. De families leerden elkaar kennen doordat Jan, de broer van Anna Verkade, schilderlessen kreeg van Voerman sr. Deze trouwde dus met de zusters van zijn vriend en leerling.
Ericus Gerhardus Verkade (Vlaardingen, 20 november 1835 – Hilversum, 8 februari 1907) was een Nederlands industrieel en oprichter van het bedrijf Verkade.
Ericus Verkade Sr. met twee van zijn zonen, de directie van de Verkade fabriek
Verkade werd geboren in Vlaardingen als zoon van een notaris. Toen zijn vader overleed verhuisde hij met zijn moeder naar de Zaanstreek, waar zij vandaan kwam. Na zijn schooltijd (hij zat op een kostschool) begon Verkade met het geld dat hij geërfd had een fabriekje in patentolie. Dit fabriekje brandde in 1875 af, waarna Verkade zich samen met zijn zwager ging toeleggen op het handelen in oliehoudende granen. In 1883 stopten de zwagers met deze handel
Op 2 mei 1886 richtte hij Stoom-Brood en Beschuit-fabriek ‘De Ruyter’ op. Deze naam was gekozen omdat de eerste meelmolen van Westzaandam zo heette. De producten die De Ruijter aanvankelijk maakte waren brood en beschuit. In 1898 begon hij in een nieuwe fabriek in Amsterdam met de productie van waxinelichtjes. Het patent hierop kocht hij van zijn schoonzoon Morris Broad Fowler.
Ericus Gerhardus Verkade trok zich in 1900 terug uit het zakenleven en droeg de zaken over aan zijn gelijknamige zoon en diens broer.
De Verkade fabriek aan de Zaan
Op 13 mei 1857 trouwde hij in Zaandam met Trijntje Smit. Zij overleed reeds op 1 mei 1863. Op 9 juni 1865 hertrouwde hij in Wedde met Eduarda Thalia Koning. Uit dit huwelijk stammen o.a. Anna de echtgenote van kunstschilder Jan Voerman Sr. en toneelleider/acteur/regisseur Eduard Verkade.
Jan Verkade heeft meerdere boeken geschreven over zijn jeugd. Hij groeide op als deel van een tweeling. Ericus jr., zijn tweelingbroer, werd directeur van de Verkade fabrieken. Jan Verkade ging na zijn Hattemse periode naar Parijs waar hij zich aansloot bij de Nabis, een kunstenaarsgroep rondom Paul Gaughin. Nadat Gaughin was afgereisd naar Tahiti viel de Nabis uiteen en trok Jan Verkade met de schilder Sérusier naar een Beuron, een klooster in Duitsland. Hij werd daar monnik en bleef schilderen. Hij noemde zich Don Willibrord.
Jan “Dom Wilibrord” Verkade
De bekende Verkade-albums zijn in 1903 ontstaan toen Verkade plaatjes die in speciale albums konden worden geplakt bij zijn producten voegde. Het begon met drie Sprookjesalbums, met plaatjes die in Duitsland waren gekocht. Dat werd een groot succes en toen besloot Verkade om andere albums uit te gaan geven over diverse aspecten van de natuur en het landschap in Nederland.
In 1904 werd Jac. P. Thijsse benaderd om de tekst te gaan verzorgen voor de andere albums van Verkade. Uiteindelijk werd hij de schrijver van 19 van de 31 Verkade-albums, die zijn verschenen. Hij begon in 1906 met de albums Lente, Zomer, Herfst en Winter. Jan Voerman sr. werd gevraagd de plaatjes te tekenen maar hij liet deze opdracht over aan zijn zoon Jan Jr., toen pas 16 jaar oud.
Tot 1940 zijn er 31 albums uitgegeven. Het totaal in omloop gebrachte albums is ongeveer 3,2 miljoen met een recordaantal van 30 miljoen plaatjes.
Alle verschenen albums behaalden enorme oplagen, behalve het album Friesland. Friesland behoort tot de meest gezochte Verkade albums. Door een brand zijn indertijd vele plaatjes en albums vernietigd. Ook verscheen het album op een ongunstig moment. De Eerste Wereldoorlog was net afgelopen en de mensen hadden andere zaken aan hun hoofd dan het sparen van Verkade-plaatjes. Friesland lag bovendien als provincie slecht in de Verkade-markt en de albumverkoop bleef ver beneden de maat, zodat er slechts 16.000 exemplaren in omloop zijn gebracht. Ongetwijfeld was de tamelijk hoge prijs voor die tijd van het album, te weten f 1,– hier ook debet aan. Het is bijzonder moeilijk om nog een gaaf album Friesland te bemachtigen.
Uit het familiealbum van de Verkades. Ericus Sr. (links van het midden met snor en hoed) en zijn vrouw in een kuuroord in Duitsland
Bronnen:
“Jan Verkade, Hollandse volgeling van Gauguin”, Caroline Boyle-Turner Waanders 1989
“Een leven in biskwie en Chocolade, memoires van Co Verkade”, Stichting uitgever 2005
“Van ongebondenheid en heilige banden”, memoires van Dom Willibrord Verkade. Teulings, 1919
“In blijde gebondenheid”, memoires van Dom Willibrord Verkade. Teulings, 1935
“Natuurlijk Verkade, het verhaal van de albums”, Marga Coesel, Terra,
Geschiedenis van de families Voerman, Rahder en Mansholt. 